Kỳ thi chọn đội tuyển Olympic được Bộ Giáo dục và Đào tạo tổ chức hàng năm, dành cho những học sinh trung học đã đạt giải cao trong Kỳ thi chọn học sinh giỏi quốc gia, để tìm ra những gương mặt xuất sắc nhất đại diện cho Việt Nam tham dự các kỳ thi Olympic quốc tế. Tên chính thức của kỳ thi là “Kỳ thi chọn học sinh trung học phổ thông vào các đội tuyển quốc gia dự thi Olympic quốc tế và khu vực”. Với riêng môn Toán, kỳ thi này còn thường được gọi bằng tên “Kỳ thi TST”, viết tắt của “Team Selection Test”.

Kỳ thi chọn đội tuyển Olympic là kỳ thi vô cùng khó khăn và mang tính cạnh tranh rất cao. Từ những học sinh xuất sắc nhất trên toàn quốc, kỳ thi chỉ chọn ra một đội tuyển gồm 4 đến 8 thành viên, tùy thuộc mỗi môn. Những thí sinh này sẽ tham dự các kỳ thi Olympic quốc tế, với nhiều khả năng đạt giải, mở ra những cơ hội rất lớn trên con đường học vấn. Trong khi đó những thí sinh khác, dù cũng vô cùng xuất sắc, nhưng không có các giải thưởng quốc tế, có thể sẽ phải bước đi trên con đường ít thuận lợi hơn.

Với môn Toán, kỳ thi TST luôn nhận được sự quan tâm rất lớn từ các trường trung học phổ thông chuyên, những học sinh giỏi cũng như các thầy cô.

Lịch sử

Kỳ thi chọn đội tuyển Olympic được tổ chức lần đầu tiên vào năm 1974, khi Việt Nam lần đầu tham dự Olympic Toán học Quốc tế. Khi đó, học sinh ba lớp chuyên toán của Bộ Giáo dục và một số tỉnh được triệu tập thi để chọn đội dự tuyển. Sau hai vòng thi, một đội dự tuyển gồm 9 thành viên được thành lập. Đội dự tuyển này được ôn luyện dưới sự hướng dẫn của sáu giáo viên hàng đầu, cùng những chế độ ưu đãi đặc biệt của thời kỳ đó. Sau khoảng thời gian ba tháng, một đội tuyển 5 thành viên được chọn ra để tới Cộng hòa Dân chủ Đức tham dự Olympic Toán học Quốc tế. Ngay tại lần tham dự đầu tiên này, đội tuyển Việt Nam đã giành được một huy chương vàng, một huy chương bạc và hai huy chương đồng.

Năm 1975, việc lựa chọn học sinh đi thi Olympic Toán học Quốc tế được tổ chức kỹ lưỡng hơn. Các tỉnh, thành phố của miền Bắc cùng ba lớp chuyên Toán của Đại học Tổng hợp, Đại học Sư phạm Hà Nội và Đại học Sư phạm Vinh gửi những học sinh xuất sắc nhất đến tham dự kỳ thi chọn đội tuyển quốc gia. Dù không bị hạn chế số lượng, nhưng mỗi tỉnh chỉ cử khoảng 3 đến 5 học sinh tham gia. Kỳ thi chọn đội tuyển quốc gia gồm đến ba vòng thi, mỗi vòng các thí sinh phải giải quyết 7 bài toán trong hai buổi thi, mỗi buổi 240 phút. Từ hơn 100 thí sinh, kỳ thi đã chọn được 14 thí sinh vào đội dự tuyển. Những học sinh này được tập trung học ôn luyện và tiếp tục trải qua 22 kỳ kiểm tra, cùng một vài điều kiện khác, để chọn ra 8 thành viên chính thức của đội tuyển.

Trong một số năm tiếp theo, Bộ Giáo dục vẫn thành lập đội dự tuyển, trước cả Kỳ thi học sinh giỏi Toán toàn quốc, tập trung ôn luyện dài ngày rồi mới chọn ra đội tuyển chính thức. Sau một thời gian, việc chọn học sinh tham dự các kỳ thi Olympic quốc tế mới dần giống như ngày nay, thí sinh tham dự Kỳ thi chọn đội tuyển Olympic phải vượt qua Kỳ thi học sinh giỏi quốc gia trước đó. Từ năm 1983, đội tuyển tham dự Olympic Toán học Quốc tế bắt đầu cố định với con số 6 thành viên.

Đội dự tuyển được thành lập một lần nữa vào năm 2005 đối với môn Toán. Trong kỳ thi chọn đội tuyển Olympic Toán năm đó, hai bài và một phần trong sáu bài của đề thi có những phần trùng với đề thi chọn đội tuyển toán đi dự thi quốc tế năm 1997, đề thi của Hàn Quốc năm 2000 và đặc biệt có một bài trùng với đề thi chọn học sinh giỏi Hà Nội năm 2004. Sau những tranh cãi, Bộ Giáo dục và Đào tạo quyết định tập trung một đội dự tuyển gồm 9 thành viên, gồm 5 thành viên chính thức và 4 thành viên dự bị. Quyết định lựa chọn căn cứ vào kết quả thi của cả sáu bài và điểm thi của ba bài còn lại sau khi bỏ các bài có hiện tượng trùng lặp với các đề thi khác. Sau kỳ thi sát hạch tiếp theo, học sinh thứ sáu được chọn vào đội tuyển là Phạm Kim Hùng, người từng đạt huy chương vàng tại kỳ Olympic Toán học Quốc tế năm trước đó nhưng trượt ở kỳ thi đội tuyển chính thức. Thí sinh đã từng có tên trong danh sách đội tuyển ban đầu nhưng bị loại sau đó là Lê Đình Huy, học sinh Trường THPT Nguyễn Trãi, Hải Dương. Tại Olympic Toán học Quốc tế 2005, đoàn Việt Nam đạt kết quả rất thấp so với nhiều năm trước đó, không có huy chương vàng và đứng thứ 15 toàn đoàn.

Với riêng môn Toán, từ năm 1974 đến 2023, đã có tổng cộng 282 lượt thí sinh được chọn vào đội tuyển quốc gia, tham dự Olympic Toán học Quốc tế. Trong số này, có không ít những thí sinh từng hai lần vào đội tuyển. Ngôi trường có nhiều học sinh tham dự đội tuyển Toán quốc gia nhất là trường THPT Chuyên Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội, với 88 lượt thí sinh. Những trường có thành tích cao tiếp theo là THPT Chuyên Sư phạm Hà Nội, THPT Chuyên Lam Sơn, Trường Phổ thông Năng khiếu, THPT Chuyên Hà Nội – Amsterdam. Trường THPT Chuyên Khoa học Tự nhiên cũng là nơi đóng góp nhiều huy chương vàng nhất cho đội tuyển Việt Nam, với 31 huy chương.

Đối tượng dự thi

Kỳ thi chọn đội tuyển Olympic dành cho những học sinh xuất sắc nhất Việt Nam, những người đã đạt thành thích cao trong Kỳ thi học sinh giỏi quốc gia cùng năm học hoặc đã vào đội tuyển Olympic của Việt Nam năm trước đó.

Theo quy chế của Bộ Giáo dục vào Đào tạo, thí sinh tham dự Kỳ thi chọn đội tuyển Olympic là các học sinh đang học cấp trung học phổ thông và đoạt giải trong kỳ thi chọn học sinh giỏi quốc gia cùng năm theo nguyên tắc tuyển từ cao xuống thấp theo điểm thi, đảm bảo số học sinh được tuyển chọn cho mỗi môn thi không vượt quá 8 lần số học sinh cần chọn vào đội tuyển quốc gia dự thi Olympic quốc tế môn đó. Ngoài ra, các em học sinh không tham gia kỳ thi chọn học sinh giỏi quốc gia cùng năm, nhưng đã tham gia tập huấn chuẩn bị dự thi Olympic khu vực và quốc tế trong năm trước đó cũng được tham dự.

Bộ Giáo dục và Đào tạo thực hiện việc tuyển chọn, triệu tập thí sinh tham dự kỳ thi. Số lượng thí sinh dự thi mỗi môn cũng do bộ quyết định theo từng năm, nhưng đảm bảo yêu cầu không vượt quá 8 lần số học sinh cần chọn vào đội tuyển.

Tổ chức kỳ thi

Đề thi

Quy trình soạn thảo đề thi chọn đội tuyển Olympic cũng giống như Kỳ thi học sinh giỏi quốc gia, đều được quy định trong Thông tư Ban hành Quy chế thi chọn lọc học sinh giỏi cấp quốc gia, số 56/2011/TT-BGDĐT do Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành ngày 25 tháng 11 năm 2011.

Hội đồng soạn thảo đề thi do Bộ Giáo dục và Đào tạo quyết định thành lập, với những chuyên gia khoa học, nghiên cứu viên, chuyên viên, giảng viên đại học hay các giáo viên giỏi cấp trung học phổ thông. Các thành viên của Hội đồng soạn thảo sẽ được cách ly, làm việc trong một khu vực kín đáo, biệt lập và được bảo vệ nghiêm ngặt. Họ sẽ ở lại đây từ khi bắt đầu soạn thảo cho tới khi kết thúc buổi thi cuối cùng của kỳ thi. Bên cạnh đề thi chính thức, các Tổ ra đề còn soạn thảo đề thi dự bị cùng hướng dẫn chấm cho môn thi của mình.

Khác với đề thi của Kỳ thi học sinh giỏi quốc gia, đề thi chọn đội tuyển Olympic có cấu trúc, phạm vi kiến thức tiếp cận với đề thi của các Olympic quốc tế và khu vực. Trong những năm gần đây, đề thi môn toán thường có sáu bài chia đều cho hai ngày thi, tương tự với đề thi của Olympic Toán học Quốc tế.